Ovaj članak se bavi promenama koje su uočene kod različitih pokazatelja vezanih za broj rođenih beba i fertilitet u Evropskoj uniji (EU). Stope fertiliteta su u državama članicama EU kontinuirano opadale od sredine 1960-ih pa sve do početka 21. veka. Međutim, početkom 2000-ih, ukupan fertilitet u EU je pokazao znake blagog porasta. Taj rast je prestao 2010. godine (kada je stopa ukupnog fertiliteta iznosila 1,57), nakon čega je usledio novi pad koji je dostigao relativni minimum 2013. godine (1,51). Nakon toga je zabeležen blagi rast 2016. (1,57), a zatim novi pad do 2020. (1,51).
U 2021. godini, tokom pandemije COVID-19, fertilitet se povećao na 1,53, ali je u 2022. ponovo opao na 1,46, da bi u 2023. godini dostigao istorijski minimum od 1,38 živorođenih beba po ženi.
Skoro dvostruko manje rođene dece u EU 2023. u poređenju sa periodom pre šest decenija
U 2023. godini, u Evropskoj uniji rođeno je 3,67 miliona dece, što odgovara gruboj stopi nataliteta (broj živorođenih na 1.000 stanovnika) od 8,2. Za poređenje, gruba stopa nataliteta u EU iznosila je 10,5 u 2000., 12,8 u 1985. i 16,4 u 1970. godini.
U periodu od 1961. do 2022. godine, najveći godišnji broj živorođenih zabeležen je 1964., kada je u EU rođeno 6,8 miliona dece. Od tog maksimuma do početka 21. veka broj rođenih je konstantno opadao, sve do najniže tačke 2002. godine, kada je rođeno 4,36 miliona dece.
Nakon toga usledio je blagi oporavak, sa vrhuncem u 2008. (4,68 miliona rođenih), posle čega se beleži ponovni pad, uz manje poraste tokom 2014. i 2016. godine. Tokom pandemije COVID-19, broj rođenih je prvo opao na 4,07 miliona (2020), zatim blago porastao na 4,09 miliona (2021), a potom ponovo pao na 3,88 miliona (2022). U 2023. broj rođenih je dodatno opao na 3,67 miliona.
1,38 živorođenih po ženi u EU – ukupna stopa fertiliteta i njen značaj
U poslednjim decenijama, Evropljani generalno imaju manje dece, a ovaj trend delimično objašnjava usporavanje rasta populacije u EU.
Najčešće korišćen pokazatelj fertiliteta je ukupna stopa fertiliteta (TFR – total fertility rate). Ona predstavlja prosečan broj dece koje bi jedna žena rodila tokom svog života, pod pretpostavkom da tokom celog fertilnog perioda prati starospecifične stope fertiliteta iz posmatrane godine.
- Zamenska vrednost potrebna za održavanje populacije bez migracija iznosi oko 2,1 deteta po ženi.
- Vrednosti ispod 1,3 nazivaju se „najniskijim niskim fertilitetom“ (lowest-low fertility).
Prednost ukupne stope fertiliteta je u tome što omogućava poređenje između zemalja, jer uzima u obzir i veličinu i starosnu strukturu populacije.
U 2023. godini, ukupna stopa fertiliteta u EU iznosila je 1,38. Ovo je značajan pad u odnosu na 2008. i 2010. godinu, kada je ova stopa dostigla 1,57, nakon blagog porasta sa minimuma od 1,43 iz 2001–2002. Nakon toga, beleži se pad na 1,51 u 2013., blagi porast do 2017, a potom novi pad. Tokom pandemije 2020. godine, stopa je pala na 1,51, porasla na 1,53 u 2021., a zatim ponovo opala u 2022. i 2023., kada je zabeležen novi minimum od 1,38 živorođenih po ženi.
Zemlje sa najvišom i najnižom stopom fertiliteta u 2023. godini
Među zemljama EU, Bugarska je u 2023. godini imala najvišu ukupnu stopu fertiliteta, sa 1,81 detetom po ženi, a zatim slede Francuska (1,66) i Mađarska (1,55).
Nasuprot tome, najniže stope su zabeležene u:
- Malti (1,06)
- Španiji (1,12)
- Litvaniji (1,18)
Od zemalja članica EFTA-e, Island je imao najvišu stopu fertiliteta u 2023. (1,55), dok je Švajcarska imala najnižu (1,33).
Između 2022. i 2023. godine, ukupna stopa fertiliteta smanjena je u 24 EU zemlje, a povećana u 3. Najveći rast zabeležen je u:
- Bugarskoj (sa 1,78 na 1,81)
- Kipru (sa 1,37 na 1,40)
Najveći pad zabeležen je u:
- Češkoj (sa 1,64 u 2022. na 1,46 u 2023.)
U većini EU zemalja, stopa fertiliteta se znatno smanjila između 1980. i 2000–2003. godine. Do 2000. godine, vrednosti su pale ispod 1,30 u: Bugarskoj, Češkoj, Grčkoj, Španiji, Italiji, Letoniji i Sloveniji.
Nakon dostizanja najnižih vrednosti između 2000. i 2003. godine, stopa fertiliteta je porasla u mnogim zemljama, ali su u 2023. godini sledeće zemlje i dalje imale stopu ispod 1,30: Grčka, Španija, Italija, Litvanija, Luksemburg, Malta, Poljska i Finska.
Tokom poslednjih 50 godina, ukupne stope fertiliteta u EU su se generalno približavale jedna drugoj:
- 1970. razlika između najviše i najniže stope bila je oko 2,0
- smanjena je na 1,1
- na 0,8
- na 0,7
- ponovo povećana na 0,8, sa najvišom stopom u Bugarskoj i najnižom na Malti.
Žene u EU sve kasnije postaju majke
Prema podacima za 2023. godinu, prosečna starost žena pri porođaju u EU nastavila je da raste. Od 29,0 godina u 2001., prosečna starost žena koje rađaju porasla je na 31,2 godine u 2023.
Kada je u pitanju rođenje prvog deteta, prosečna starost je takođe porasla — sa 28,8 godina u 2013. (prva godina za koju su dostupni EU podaci) na 29,8 godina u 2023.
Podaci za 2023. pokazuju da žene u EU:
- imaju manje dece u mlađim godinama
- sve češće rađaju u tridesetim godinama i kasnije
Stopa fertiliteta među ženama mlađim od 30 godina opada, dok raste među ženama starijim od 30. U 2003. godini, najvišu stopu fertiliteta imale su žene od 25 do 29 godina, dok je u 2023. ta najviša stopa bila u grupi 30 do 34 godine. Povećanje je zabeleženo i u grupi 35 i više godina.
Povezanost između stope fertiliteta i prosečne starosti žena pri rođenju prvog deteta
Grafikon za 2023. godinu prikazuje odnos između ukupne stope fertiliteta i prosečne starosti žena pri rođenju prvog deteta u zemljama EU.
Na osnovu rezultata, zemlje se mogu svrstati u četiri grupe u odnosu na proseke EU:
🔹 Prva grupa (gornji desni kvadrant)
Zemlje sa nadprosečnim fertilitetom i nadprosečnom starošću žena pri prvom porođaju:
Danska, Nemačka, Irska, Kipar, Holandija, Portugal i Švedska, kao i Lihtenštajn i Norveška.
🔹 Druga grupa (donji levi kvadrant)
Zemlje sa ispodprosečnim fertilitetom i mlađim prvorotkama:
Estonija, Letonija, Litvanija i Poljska.
🔹 Treća grupa (donji desni kvadrant)
Zemlje sa nižim fertilitetom, ali višom starošću žena pri rođenju prvog deteta:
Grčka, Španija, Italija, Luksemburg, Austrija i Finska, kao i Švajcarska.
🔹 Četvrta grupa (gornji levi kvadrant)
Zemlje sa nadprosečnim fertilitetom, ali mlađim prvorotkama:
Belgija, Bugarska, Češka, Francuska, Hrvatska, Mađarska, Rumunija, Slovenija i Slovačka, kao i Island.
Gotovo polovina dece rođene u EU u 2023. godini bila je – prvo dete
U 2023. godini, 46,4% dece rođene u EU bila su prvorođenčad (prva deca svojih majki). U nekim zemljama, taj procenat je bio i veći od 50%:
- Luksemburg – 54,5%
- Portugal – 54,3%
- Malta – 54,1%
- Španija – 50,3%
Nasuprot tome, najniži procenat prvorotki zabeležen je u:
- Letoniji – 39,2%
- Estoniji – 39,7%
- Irskoj – 41,2%
Kada se pogleda ukupna struktura rađanja u EU u 2023:
- 35,0% dece bilo je drugo dete po redu
- 12,3% su bila treća deca
- 6,2% su bila četvrto ili svako naredno dete
Najveći udeo četvrte i naredne dece u ukupnom broju rođenih zabeležen je u:
- Finskoj – 9,7%
- Slovačkoj – 9,0%
- Rumuniji – 8,6%
U 2023. godini, 23% dece u EU rođeno je od majki rođenih u inostranstvu
Podaci o majkama rođenim u inostranstvu odnose se na žene koje nisu rođene u zemlji u kojoj su rodile dete – već u drugoj državi EU ili van EU.
- Luksemburg je prednjačio, sa čak 67% dece rođene od stranih majki.
- Slede:
- Kipar – 41%
- Malta – 36%
- Austrija – 35%
- Belgija – 34%
- Nemačka – 32%
Nasuprot tome, najveći udeo domaćih majki zabeležen je u:
- Bugarskoj i Slovačkoj, gde je 97% dece rođeno od žena rođenih u tim zemljama.
U poređenju sa 2013. godinom (kada su prvi put dostupni podaci za sve zemlje EU), većina zemalja je zabeležila porast broja rođenih od majki iz inostranstva.
Najveći porasti zabeleženi su u:
- Malti – sa 11% u 2013. na 36% u 2023. (povećanje za 25 procentnih poena)
- Portugalu – sa 16% na 29%
- Španiji, Sloveniji, Kipru i Češkoj – svaki sa porastom od oko 8 procentnih poena
Mi možemo da vam pomognemo na vašem putu do bebe. Za pitanja, nedoumice i podršku možete nam se javiti direktno na SOS IVF broj 0800 70 70 77 ili nam pisati na imejl info@ivfcentar.rs. Takođe, možete nas kontaktirati i popunjavanjem kontakt forme na sajtu klikom na link ONLINE KONTAKT FORMA.
